“İstiklal Marşı neden 41 dizeden oluşur?”
Bir eser — o dönem şartları içinde yazılan — bir milletin duygusunu, umutlarını ve direncini satırlara yansıtır. 1921 yılının atmosferi, Birinci Dünya Savaşı’nın izleri, işgal altında edilmiş bir coğrafya ve bağımsızlık mücadelesi veren bir halk… Böyle bir ortamda kaleme alınan İstiklal Marşı, yalnızca bir şiir değil; bir toplumun kolektif hafızasına açılan kapı olmuştur. Antropolog gözüyle baktığımızda, bu metnin biçimi — kaç kıta, kaç dize olduğu — aslında çok daha derin anlamlar taşır: kültürel ritüeller, toplumsal kimlik, semboller ve halkın belleğinde yer alan uyum … Bu yazıda, İstiklal Marşı’nın neden 41 dize (mısra) ile şekillendirildiğine dair tarihsel arka planı, biçimsel tercihleri ve günümüzde süregiden akademik tartışmaları ele alacağım.
Tarihsel Arka Plan: Yarışma ve Şiirin Biçimsel Yapısı
1921’de Türkiye Büyük Millet Meclisi (=TBMM) bünyesinde yapılan bir şairlik şiir yarışması sonrasında, şair Mehmet Akif Ersoy’un kaleme aldığı bu eser milli marş olarak kabul edilmiştir. [1] Metin, resmî kabul edilmeden önce yoğun bir moral ve sembolik işlev görmüştür. Bu yüzden biçimsel yapısı da (kıta sayısı, dize sayısı, ölçüsü) tamamen rastgele değil; dönemin kültürel ve edebî bağlamı içinde anlam kazanır.
Eser 10 kıtadan oluşur ve toplamda 41 dize yer alır. [2] İlk 9 kıta dörtlük biçimindedir, yani her biri 4 dizeden; son kıta ise 5 dizeliktir. Bu nedenle: 9×4 = 36 dize + 5 = 41 dize. [3] Bu sayısal yapı, biçimsel açıdan hem dengeli hem de vurgulu bir sonuç verir.
Biçim ve Anlam İlişkisi
Şiirin dörtlükler halinde ilerlemesi, geleneksel Aruz vezni kullanımı ile (fe i lâtün / fe i lâtün / fe i lâtün / fe i lün) yazıldığı bilinmektedir. [2] Aruz vezni o günün şairlik geleneğinde saygın bir ölçüdür ve şiire ritim, tarihsel bağlam ve edebî saygınlık kazandırır. Son kıtanın 5 dize olması, şiirin doruk noktasına ulaştığı bölüm olarak düşünülebilir: vurguyla biten bir final sağlar.
Bazı yorumlar ise, 41 sayısının rastgele olmadığını; bağımsızlık mücadelesinin yıl ay sayısı, sembolik anlamlar ya da “nazarlık” gibi halk inanışlarıyla bağlantılı olduğunu öne sürer. Örneğin, bazı kaynaklar “Allâh bir daha bu millete İstiklâl Marşı yazdırmasın” düşüncesiyle böyle bir biçim seçildiğini iddia eder. [4] Ancak bu tür iddiaların, tarihsel belgelere dayalı kesinlik kazanmış olmadığı da ifade edilmektedir.
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar
Akademik çevrelerde hâlâ yoğun tartışma konusu olan bir soru: “41 dize sadece biçimsel bir tercih midir, yoksa daha derin sembolik anlamlar mı taşır?” Bazı incelemeler, metnin şiirsel yapısının halkın ritüel belleğinde daha kolay yer alması için ideal olduğunu vurgular. Örneğin, 41 dize uzunluğu çocukların, okullardaki törenlerin, resmi kabuller sırasında okunmanın uygunluğunu sağlar. Bu görüşe göre, biçim—ulaşılabilirlik ilişkisi önemlidir.
Öte yandan diğer bir grup araştırmacı, sayının klasik şiir metinlerindeki “dörtlükler + beşlik” düzeniyle uyum sağladığını ve bu biçimin bir tür geleneksel “kıta yapısı” olduğunu belirtir. Bilimsel yayınlarda, “9 dörtlük ve 1 beşlik” şeklindeki yapı açıkça belirtilmiştir. [4] Ayrıca aruz vezni kullanımı ve kafiyeli düzenin çözümlemesi, metnin hem edebi hem de toplumsal alanda etkisini açıklar.
Ancak eleştirmenler, biçimsel tercihlerin tamamen “ezber kolaylığı” ya da “resmî kullanıma uygunluk” gibi pragmatik faktörlerle de belirlenmiş olabileceğini savunur. Dolayısıyla, “41 dize” olarak standartlaşmanın arkasında resmi kabul sürecinde gerçekleşen pratik düzenlemeler olabileceği tartışılmaktadır.
Toplumsal Ritüeller ve Kimlik Açısından Etkisi
Bu marş, toplumsal ritüellerin çekirdeğini oluşturur. Milli bayramlarda, resmi törenlerde, okullarda hep okunur. Günde tipik olarak ilk 2 kıtası söylenir ancak metnin tamamı 41 dize olarak bilinir. Bu biçimsel bilginin halk arasında paylaşılması, o metnin “bizim ortak metnimiz” algısını güçlendirir. Biçimsel yapı, toplumsal bilinçte bir sabit doğurur: “Bizim marşımız 10 kıta ve 41 dizedir.”
Kimlik açısından bakıldığında, metnin sayısı ve yapısı millî kimliği pekiştirici bir araç haline gelir. Formun sabitliği, ritüelin tekrarlanabilirliğini sağlar; dolayısıyla bireyler ve topluluklar için bir bağlama referans olur. Böylece gri bir şiir değil; herkesin bildiği, duyduğu, paylaştığı bir değer haline gelir.
Sonuç
İstiklal Marşı’nın 41 dizeden oluşması, salt bir sayısal tercih değil; tarihsel koşullar, edebî gelenekler, toplumsal ritüeller ve kimlik inşasıyla iç içe geçmiş bir biçimsel karardır. 10 kıta, ilk 9’unda dörtlükler, son kıtasında 5 dize… Bu yapı hem şiirin estetik bütünlüğüne hizmet eder hem de toplumsal kullanım açısından işlevseldir. Günümüzde hâlâ süren akademik tartışmalar, bu biçimi yalnızca ezber kolaylığı ya da sembolik anlamlar bütünü olarak yorumlamakta; her iki yaklaşım da birbirini tümüyle dışlamamakta, biçimin hem edebi hem toplumsal yönünü dikkate almaktadır.
Sonuç olarak, bu marşın biçimsel olarak 41 dizeyle sınırlandırılması, bir milletin bağımsızlık iradesini, ortak ritüelini ve kolektif kimliğini şekillendiren unsurlardan biridir. Metin yalnızca sözlerden ibaret değildir; biçimiyle, okunmasıyla, her yeniden söyleyişiyle toplumsal belleğe kazınan bir simgedir.
—
Sources:
[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stiklalMar%C5%9F%C4%B1?utmsource=chatgpt.com “İstiklal Marşı”
[2]: https://www.haberturk.com/istiklal-marsi-nin-ozellikleri-istiklal-marsi-kac-kita-beyit-kelime-ve-heceden-olusuyor-hteg-3556065?utm_source=chatgpt.com “İstiklal Marşı’nın özellikleri: İstiklal Marşı kaç kıta, beyit, kelime …”
[3]: https://enpopulersorular.com/library/lecture/read/258915-istiklal-marsi-kac-dizeden-olusur?utm_source=chatgpt.com “Istiklal marşı kaç dizeden oluşur? – enpopulersorular.com”
[4]: https://istiklal-marsinin-ozellikleri.nedir.org/?utm_source=chatgpt.com “İstiklal Marşının Özellikleri Nedir”